English idioms là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa idioms trong tiếng Anh

Idioms trong tiếng Anh là các cụm từ cố định có ý nghĩa không thể suy ra từ nghĩa đen của từng từ riêng lẻ. Khác với các cấu trúc thông thường, idioms mang ý nghĩa biểu tượng hoặc ẩn dụ, đòi hỏi người học phải hiểu toàn bộ đơn vị như một khối ngữ nghĩa không thể tách rời. Đây là một hiện tượng ngôn ngữ học phức tạp và phong phú, tồn tại ở mọi ngôn ngữ tự nhiên nhưng đặc biệt nổi bật trong tiếng Anh thông dụng.

Ví dụ như cụm “kick the bucket” không có nghĩa là “đá cái xô”, mà là cách nói bóng gió ám chỉ hành động qua đời. Nếu người học không tiếp xúc với ngữ cảnh cụ thể hoặc chưa từng gặp cấu trúc này trước đó, khả năng hiểu đúng nghĩa là gần như không có. Chính vì đặc điểm phi thành phần (non-compositional), idioms được xếp vào nhóm “multi-word expressions” – đơn vị ngôn ngữ cố định cần học thuộc như từ vựng riêng biệt.

Theo tiêu chuẩn của Cambridge Grammar, một idiom đạt đủ tính idiomatic nếu: (1) không thể dịch từng từ mà vẫn giữ nghĩa, (2) không thể thay thế từ bằng đồng nghĩa, (3) không thể thay đổi trật tự từ. Điều này khiến idioms có tính bảo tồn cấu trúc rất cao, không linh hoạt như những cụm từ thông thường khác.

Phân biệt idioms với collocations và phrasal verbs

Idioms thường bị nhầm lẫn với collocations (cụm từ thường đi cùng nhau) và phrasal verbs (cụm động từ có giới từ hoặc trạng từ đi kèm). Mặc dù cả ba đều là hiện tượng tổ hợp từ vựng phổ biến, nhưng chỉ idioms mang tính phi thành phần rõ rệt. Nghĩa của collocation và phrasal verb thường vẫn có thể suy luận từ các thành tố, còn idioms thì không.

Ví dụ cụ thể:

• Collocation: “make a decision” – người học có thể hiểu từ “make” và “decision” mà vẫn ra đúng nghĩa
• Phrasal verb: “give up” – có nghĩa là từ bỏ, dù vẫn gắn với động từ “give” theo nghĩa ẩn dụ
• Idiom: “spill the beans” – nghĩa là tiết lộ bí mật, không liên quan gì đến “đổ hạt đậu”

Các tiêu chí ngôn ngữ học dùng để phân biệt ba loại cụm từ này gồm:

Đặc điểm	Idioms	Collocations	Phrasal verbs
Phi thành phần nghĩa	Rất cao	Thấp	Trung bình
Thay thế từ được không?	Hầu như không	Thường có thể	Phụ thuộc cấu trúc
Dễ hiểu với người học?	Khó	Dễ	Trung bình

Từ góc độ giảng dạy, việc tách biệt rõ ràng ba khái niệm này giúp học viên có chiến lược học phù hợp: idioms nên học theo ngữ cảnh và tình huống thực tế, trong khi collocations và phrasal verbs có thể khai thác bằng quy luật kết hợp từ.

Phân loại idioms trong tiếng Anh

Idioms rất đa dạng và được phân chia theo nhiều tiêu chí. Một số học giả phân loại theo chức năng ngữ pháp (danh từ, động từ, tính từ), số khác phân theo chức năng ngữ dụng (diễn đạt cảm xúc, chỉ trích, nhấn mạnh...). Từ góc độ giảng dạy, phân loại idioms theo cấu trúc và chủ đề giúp học viên tiếp cận dễ dàng hơn.

Các nhóm idioms thường gặp:

• Idioms động từ: “bend over backwards” (cố gắng hết sức), “hit the roof” (nổi giận)
• Idioms danh từ: “a blessing in disguise” (may mắn trá hình), “the elephant in the room” (vấn đề bị phớt lờ)
• Idioms có cấu trúc so sánh: “as busy as a bee”, “as cold as ice”
• Idioms chứa hình ảnh động vật hoặc màu sắc: “let sleeping dogs lie”, “once in a blue moon”

Một số idioms có khả năng linh hoạt nhẹ về mặt ngữ pháp nhưng giữ nguyên thành phần từ vựng, được gọi là “semi-fixed idioms”. Trong khi đó, “fixed idioms” không cho phép biến đổi, ví dụ như “by and large” không thể tách rời thành phần hoặc thêm tính từ.

Vai trò ngữ dụng và phong cách

Idioms đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc cá nhân, sự tự nhiên và tính biểu cảm trong giao tiếp. Khi sử dụng idioms đúng lúc, người nói không chỉ truyền đạt thông tin mà còn thể hiện sự tinh tế trong ngôn ngữ, từ đó tạo ra hiệu quả truyền thông cao hơn. Idioms giúp câu nói trở nên hình ảnh, giàu liên tưởng và hấp dẫn người nghe hơn.

Theo Taylor & Francis (2017), idioms là chỉ báo của năng lực giao tiếp liên văn hóa (intercultural communicative competence). Người sử dụng thành thạo idioms có khả năng hội nhập ngôn ngữ – văn hóa cao hơn, từ đó nâng cao hiệu quả tương tác trong môi trường học thuật, kinh doanh và đời sống hàng ngày.

Tuy nhiên, idioms cũng mang tính phong cách rõ rệt. Một số idioms chỉ thích hợp trong văn nói thân mật (“beat around the bush”), số khác phổ biến trong văn viết báo chí hoặc diễn văn chính trị (“at the end of the day”, “a silver lining”). Việc hiểu bối cảnh sử dụng giúp người học tránh dùng sai phong cách hoặc gây hiểu nhầm văn hóa.

Khó khăn trong việc học idioms

Việc học và sử dụng idioms trong tiếng Anh là một trong những trở ngại phổ biến nhất với người học ngoại ngữ, đặc biệt là ở trình độ trung cấp trở lên. Nguyên nhân chủ yếu nằm ở bản chất phi thành phần của idioms: nghĩa bóng của chúng không thể suy ra từ nghĩa đen của các thành phần cấu tạo, buộc người học phải ghi nhớ toàn bộ cụm từ như một đơn vị ngữ nghĩa độc lập.

Bên cạnh đó, idioms thường mang tính văn hóa cao, gắn liền với đặc điểm lịch sử, xã hội và cách tư duy của người bản ngữ. Người học nếu không quen với bối cảnh văn hóa sẽ khó nắm bắt được sắc thái ngữ nghĩa và dễ dùng sai ngữ cảnh. Hơn nữa, idioms không được nhấn mạnh trong các giáo trình học thuật truyền thống, khiến người học thiếu tiếp xúc và dễ bỏ qua nhóm từ vựng này.

Một số thách thức điển hình:

• Khó nhận diện: idioms thường bị hiểu nhầm là cụm từ thông thường
• Không thể phân tích theo logic ngữ pháp thông thường
• Ít xuất hiện trong bài tập luyện thi chuẩn hóa (trừ cấp nâng cao)
• Dễ gây hiểu nhầm khi dịch máy hoặc dịch sát nghĩa

Vì vậy, idioms đòi hỏi chiến lược học tập đặc biệt – không chỉ ghi nhớ từ vựng mà còn hiểu rõ ngữ cảnh, sắc thái và giới hạn sử dụng.

Các chiến lược học idioms hiệu quả

Để học idioms hiệu quả, người học cần kết hợp cả yếu tố tiếp xúc lặp lại và ngữ cảnh cụ thể. Học theo chủ đề giúp não bộ dễ nhóm thông tin và tạo kết nối mạng lưới nghĩa. Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ và phương pháp học hiện đại có thể tối ưu quá trình ghi nhớ lâu dài.

Một số chiến lược thực tế:

• Sử dụng flashcard kỹ thuật số có hình ảnh minh họa (Quizlet, Anki)
• Lồng idioms vào mẫu câu cá nhân hóa (ví dụ: “I was over the moon when I got accepted”)
• Xem video hội thoại có phụ đề (Friends, TED Talks, BBC Learning English)
• Ghi nhật ký ngôn ngữ, mỗi ngày áp dụng 1 idiom mới trong văn bản cá nhân

Ứng dụng lặp lại ngắt quãng (spaced repetition) được chứng minh giúp tăng tỉ lệ ghi nhớ idioms lên đến 80% trong vòng 30 ngày nếu học đúng tần suất. Người học nên kết hợp 3–5 idioms mới mỗi tuần với việc sử dụng lại trong giao tiếp thực tế hoặc viết luận.

Idioms trong văn hóa và lịch sử

Nhiều idioms tiếng Anh bắt nguồn từ các sự kiện lịch sử, văn học kinh điển, truyền thuyết dân gian hoặc tôn giáo. Việc hiểu nguồn gốc của idioms không chỉ giúp nhớ lâu mà còn giúp người học kết nối với chiều sâu văn hóa của ngôn ngữ đích.

Ví dụ:

• “Achilles’ heel”: bắt nguồn từ thần thoại Hy Lạp, nói về điểm yếu chí mạng
• “Cross the Rubicon”: xuất phát từ hành động vượt sông Rubicon của Julius Caesar, nghĩa là không thể quay lại
• “Scapegoat”: từ truyền thống Do Thái trong Kinh Thánh, nghĩa là người bị đổ lỗi thay

Các idioms liên quan đến văn học cổ điển như Shakespeare (“break the ice”, “green-eyed monster”) hay thơ ca Elizabethan vẫn còn phổ biến trong ngôn ngữ hiện đại. Điều này cho thấy idioms không chỉ là ngôn ngữ mà còn là một dạng lưu giữ lịch sử xã hội – văn hóa.

So sánh idioms giữa các ngôn ngữ

Idioms tồn tại ở mọi ngôn ngữ nhưng hình thức và biểu tượng có thể rất khác biệt. Việc so sánh idioms giúp nâng cao năng lực ngôn ngữ đối chiếu (contrastive linguistics) và hỗ trợ dịch thuật chính xác hơn. Một idiom trong tiếng Anh có thể tương đương với cách nói hoàn toàn khác trong tiếng Việt hoặc mang hàm ý không tương thích văn hóa.

Bảng sau minh họa sự khác biệt:

English Idiom	Vietnamese Equivalent	Literal Meaning
Bite off more than you can chew	Ôm đồm việc	Cắn nhiều hơn khả năng nhai
Let the cat out of the bag	Lỡ lời	Thả mèo ra khỏi túi
Hit the nail on the head	Nói trúng tim đen	Đóng đúng đinh vào đầu

Với người học song ngữ, nhận biết idioms tương đương giúp tiết kiệm thời gian học từ mới và giảm thiểu sai lầm trong dịch thuật hoặc giao tiếp đa văn hóa.

Ứng dụng idioms trong dạy và học tiếng Anh

Trong giảng dạy tiếng Anh hiện đại, idioms không chỉ là phần bổ sung mà đã được tích hợp vào chương trình chuẩn hóa từ trình độ B2 trở lên (CEFR). Nhiều kỳ thi như TOEFL, IELTS, SAT, hoặc bài thi speaking trong Cambridge Assessment đều đánh giá khả năng sử dụng idioms một cách tự nhiên và chính xác.

Giáo viên có thể áp dụng một số hình thức dạy idioms sáng tạo:

• Diễn kịch hoặc đóng vai tình huống có idioms
• Trò chơi “matching game” giữa idioms và định nghĩa hoặc hình ảnh
• Viết nhật ký hoặc email sử dụng idioms theo chủ đề cảm xúc, học tập, công việc
• Sử dụng video ca nhạc, phim ảnh để học idioms theo ngữ cảnh

Theo nghiên cứu từ Elsevier (2021), việc học idioms thông qua hoạt động nhóm và ngữ cảnh thực tế làm tăng đáng kể khả năng ghi nhớ lâu dài so với học thuộc lòng đơn thuần.

Kết luận

Idioms là thành phần không thể thiếu của ngôn ngữ tự nhiên, phản ánh văn hóa, phong cách và năng lực biểu đạt của người bản ngữ. Mặc dù học idioms đòi hỏi nhiều nỗ lực do tính phi thành phần và đặc trưng văn hóa, nhưng khi được tiếp cận đúng cách, idioms có thể nâng cao rõ rệt khả năng giao tiếp, phản xạ ngôn ngữ và chiều sâu tư duy bằng tiếng Anh.